UNESCO Dünya Mirası Nedir? Nasıl Girilir? Nasıl Kalınır?

UNESCO Dünya Mirası Nedir? Nasıl Girilir? Nasıl Kalınır?

UNESCO Dünya Mirası Listesinde herhangi bir kültürel varlığının yer almasını isteyen ülkelerin (Yönetimlerin) öncelikle Birleşmiş Milletlerin 1972 tarihli ‘’Dünya Kültür ve Doğal Miraslarının Korunmasına Yönelik Sözleşme’’sini İmzalamış olması gerekmektedir. Bu anlaşmanın uygulanmasına yönelik UNESCO tarafından hazırlanmış ‘’Rehber’’de (Kısaca: Dünya Mirasları Uygulama Rehberi – Orijinal Adı: The Operational Guidelines fort the Implementation of the World Heritage Convention)  1972 tarihli sözleşmenin imzalanması ile kabul edilmiş olur. Türkiye bu sözleşmeyi 1983 yılında kabul etmiştir.   1) Dünya Mirası Listesi: 1972 Sözleşmesinin En Çarpıcı Ürünü   Dünya Mirası Listesi UNESCO’nun koruma ve kültürel miras hakkındaki bilinçlenme çabalarını destekleyen en etkin aracıdır. Liste ilk kez 1978 yılında 8 kültürel, 4 Doğal ve 1’de karma olmak üzere toplam 13 varlığın Dünya Mirası olduğu kabulü ile hayat bulmuştur. Bugün 2011’in Haziran ayında yapılan sözleşmeyi imzalayan 188 ülkeden 153’ünün toplam 936 varlığı listede yer almaktadır. Bu mirasların 725’i kültürel, 183’ü doğal ve 28’i de karma miras kategorisindedir. Listeye yeni eser sunulması, listedeki varlıkların ‘’Tehlike Altındaki Miras Listesi’’ne alınması veya Liste’den tümüyle çıkarılması konuları yanında, ülkelere miraslarını koruma ve yaşatmaları için mali, teknik ve bilimsel destek verilmesi Dünya Mirası Komitesi tarafından yürütülmektedir. Komite, UNESCO üyeleri içinden altı yıllığına seçilen 21 ülke temsilcisinden oluşmaktadır. 2005 yılında yapılan UNESCO Genel Kurul Toplantısında görev süresi üyelerin kendi isteği üzerine –gönüllülük esasına dayanılarak - 4 yıla indirilmiştir.   2) Sözleşmenin Getirdiği Yaptırımlar   Sözleşmeyi kabul eden ve Dünya Mirası Listesinde kültürel varlığı bulunan ülkeler, bu varlıkları ilgilendiren çalışma, koruma, yeniden işlevlendirme ve miraslar çevresinde gelişim ile değişime neden olan imar faaliyetlerini uluslararası denetime açmak zorundadırlar. Ülkemiz kamuoyu tarafından, 1972 tarihli sözleşme nedeniyle İstanbul Tarihi Yarımada’da yapılması düşünülen projelerin UNESCO denetimine açık olduğu en bilinen konuların başında gelmektedir. Çünkü Sözleşme gereği İstanbul Büyükşehir Belediyesi Tarihi Yarımada’yı etkileyen tüm büyük çaplı projelerini uluslararası denetime açmak zorunda kalmış ve gelen eleştiriler çerçevesinde projelerinde revizyonlara gitmesi öngörülmektedir. Aynı tür bir durum Edirne Belediyesi’nin 2011 yılında Dünya Mirası Listesi’ne giren Selimiye Cami’nin çevresinde öngördüğü kent parkı ile ilgili projelerinin UNESCO denetiminden geçememesi ile gündeme gelmiştir.    3) Listeye Giriş ve Çıkış Süreçleri   Bir kültürel varlığın UNESCO Dünya Mirası Listesine girmesi için en az 3 yıla ihtiyaç vardır ve aşağıda sıralanan aşamaların tamamlanması gerekmektedir.    3.1) Tentative List (Geçici Liste)                  Geçici Liste olarak anılan listeye ülkeler, izleyen yıllarda UNESCO Dünya Mirası Listesine sunmayı planladıkları kültürel varlıklarının adını yazdırmaktadırlar. Geçici Listeye ülkelerin sunacağı varlıklara sayı sınırlaması getirilmediği gibi UNESCO Dünya Mirası Komitesi kendisine sunulan varlıkları bu aşamada dünya mirası kabul kriterlerine (ölçütlerine) göre elemeden geçirmemektedir. Zamanında ve formatına uygun şekilde sunulan dosyalardaki tüm kültürel varlıklar Geçici Liste’de yerini almaktadır. Tentative List, UNESCO tarafından bilinçlendirme ve bilgilendirme aracı olarak şekillendirilmiştir. Ülkeler Tentative List’e sundukları varlıklarının özellikle de koruma-kültür yazınında ve bilimsel dünyada tanınırlığını artırmayı amaçlamaktadırlar. Tentative List’e sunulacak varlıklar ile ilgili dosyaların katılımcı yöntem ile; yerel yönetim + merkezi yönetim + halk + STK’lar + bilim kurumları + vb. işbirliği içinde hazırlanmasını tavsiye etmektedirler. Bu sayede gerek listeye sunulan varlık ile ilgili bilinçlenme ve farkındalık halk, kurum ve kuruluşlar ile akademi dünyasında başlamakta gerekse bu varlığın UNESCO Dünya Mirası Listesi’ne sunulması için hazırlanacak büyük dosyanın ve bu dosyada ele alınacak ‘’Dünya Mirası Kriterleri’’nin farklı çevrelerce ele alınması sağlanmış olmaktadır. Herhangi bir kültürel varlığın Geçici Liste’ye girmesi için ülke tarafından hazırlanarak UNESCO Dünya Mirası Komitesi’ne teslim edilen dosyalar her yıl Mart-Nisan aylarında Komite tarafından ilan edilmektedir. Ayrıca UNESCO tüm üye ülkeleri Geçici Listelerini her 10 yılda bir tamamen gözden geçirerek yenilemelerini önermektedir. Geçici Liste Dosyasının hazırlanması için izlenecek format Dünya Mirasları Uygulama Rehber’inde bulunmaktadır.(http://whc.unesco.org/archive/opguide08-en.pdf#annex2) 2012 yılı itibari ile 1972 tarihli sözleşmeyi imzalayan toplam 188 ülkeden 168’i Tentative List’i kullanmış ve 2012 itibari ile de 162 ülkenin hali hazırda Geçici Liste’de, UNESCO Dünya Mirası Listesine sunulmayı bekleyen varlığı bulunmaktadır. Ülkemizin Geçici Listede toplam 26 varlığı bulunmaktadır.(http://whc.unesco.org/en/tentativelists/state=tr) Herhangi bir eserin Dünya Mirası Listesine sunulması öncesi en az bir yıl Geçici Listede yer alması gerekmektedir.  3.2)  Dünya Mirası Listesi Adaylık Dosyası   Ülkelerin sahip oldukları varlıkları Dünya Mirası Listesine sunmaları için izlemeleri gereken adaylık dosyası formatı Dünya Mirasları Uygulama Rehber’inde Ek. 5 olarak geçmektedir. Dosya ilk başta yer alan ‘’Yönetsel Özet’’ ve özeti takip eden ve aşağıda sıralanan 9 bölümden oluşmaktadır. 1             ADAY VARLIK 2             VARLIĞIN TANIMI 3             ADAYLIK GEREKÇELERİ 4             VARLIĞIN KONSERVASYON DURUMU VE VARLIĞI ETKİLEYEN UNSURLAR. 5             VARLIĞIN KORUNMA VE YÖNETİMİ 6             İZLEME 7             DÖKÜMANLAR 9             ÜLKE ADINA İMZA Bu bölümlerin her birine ait ekler, bölüm başlıkları altında ayrı-ayrı sıralanmakta ve dosya dışında ayrıca basılmaktadır. Ülkeler ayrıca adaylık dosyasında ele aldıkları detayları kanıtlayan-gösteren bir fotoğraf albümü de hazırlamaktadırlar. Son yıllarda dosya ekleri ile birlikte 1000’li sayfaları bulmaktadır. Ülkemizden 2011 yılında Dünya Mirası Listesi’ne giren Selimiye Cami’nin adaylık dosyası yaklaşık 1.200 sayfadır. Dosya hazırlıkları, bölümlerde sunulacak bilgilerin içeriği ve dosyayı hazırlayacak kurum veya kuruluşların çalışma kapasitesine göre değişmekle birlikte 4-5 yılı bulduğu görülmektedir. 2007 yılında UNESCO Dünya Mirası Listesine giren Yunanistan’dan ‘’Tarihi Corfu Kent Merkezi’’nin adaylık dosyası hazırlıkları 5 yıl sürerken, ülkemizden 2011 yılında listeye giren Selimiye Camii ve Külliyesi’nin adaylık çalışmaları yaklaşık 3 yıl sürmüştür. Tamamlanan adaylık dosyaları her yıl 31 Ocak tarihine kadar Merkezi Paris’te bulunan Dünya Mirası Komitesi’ne ülkelerin dışişleri bakanlıkları aracılığı ile ulaştırılmalıdır. Komite kendine ulaşan dosyaları bir ön incelemeden geçirerek; vaktinde, yetkili imzaları tamam ve bölümleri eksiksiz olarak doldurulanlarını aynı yıl Mart-Nisan ayı içinde teknik ve ayrıntılı incelemelerin yapılması için ilgili alt kurumlara göndermektedir. UNESCO’nun teknik incelemelerini yapan alt kurumlarından ICOMOS kültürel Varlıkların dosyalarını incelerken IUCN ise doğal varlıkların dosyalarını incelemektedir. Hem kültürel ve hem de doğal özelliklere sahip karma varlıkların dosyası her iki kurumun işbirliğinde incelenmektedir. UNESCO’nun bu teknik alt kurumlarının incelemeleri yaklaşık 1,3 yıl sürmektedir. Her iki kurum da inceledikleri dosyalar hakkında Dünya Mirası Komitesi’ne öneri niteliğinde sonuç bildirgeleri hazırlamaktadır. Ve bu sonuç bildirgeleri, genellikle dosyayı teslim almalarından sonraki yıl Mayıs ayı içinde UNESCO Dünya Mirası Komitesine iletilmektedir. Söz konusu bu kurumların verdikleri kararlar nihai olmamakla birlikte ICOMOS veya IUCN’den ‘’Dünya Mirası Listesi’ne Girebilir’’ raporu alan herhangi bir dosyanın Dünya Mirası Komitesinden döndüğü görülmemiştir. Fark edilebileceği gibi ICOMOS ve IUCN teknik kurumlar oldukları için bilimsel ve objektif kararlar almakta ve Dünya Mirası Komitesi’ne mümkün olduğu kadar objektif önerilerde bulunmaktadırlar. Bununla birlikte Dünya Mirası Komitesi 21 UNESCO üyesi ülkenin temsilcisinden oluştuğu için politik yapısı da olan bir komite özelliği taşımaktadır. Komitedeki her bir üyenin bir oyu vardır ve ‘’kabul’’, ‘’ret’’ veya ‘’erteleme’’ şeklinde verilen kararlarda uluslararası ilişkiler ve ikili ilişkiler etkili olabilmektedir. Bu nedenle örneğin; ICOMOS veya IUCN’nin ‘’erteleme’’ verdiği bir varlığın dosyası Komite’den ‘’kabul’’ alarak Dünya Mirası Listesine girebilmektedir. Dünya Mirası Komitesi her yıl bir kez ve genelde Haziran veya Temmuz aylarında toplanmaktadır. Toplantılar farklı farklı ülkelerin ev sahipliğinde yapılabilmektedir. Komite üyelerinin kendilerine Mayıs ayı içinde teslim edilen öneri kararları ve dosyaları son bir kez incelemek için 7-8 haftası bulunmaktadır. Komite’nin genel toplantısında önlerine gelen dosyalardan ‘’kabul’’ ettikleri Dünya Mirası Listesi’ndeki yerini alırken, ‘’ret’’ ettiklerinin sonradan Dünya Mirası Listesine sunulmaları imkansız hale gelmektedir. Komite’nin evrensel değeri yerinde bulduğu ancak genellikle koruma prosedürleri veya karşılaştırmalı analizlerin yapılması için ‘’erteleme’’ vererek dosyayı hazırlayan ülkeye geri verdiği varlıklar bir sonraki yıl tekrar, Komite’nin talepleri doğrultusunda adaylık dosyası geliştirilerek Dünya Mirası Merkezine iletilebilmektedir. Ülkeler ICOMOS veya IUCN’nin ‘’red’’ yönünde öneride bulunduğu varlıklarını Komite’nin de ‘’ret’’ edeceği düşüncesini taşıyorlar ise Komite toplantısından bir hafta öncesine kadar adaylıktan çekebilmektedirler. Bu sayede bu varlığa ait eserin dosyasını kuvvetlendirerek sonraki yıllarda tekrar UNESCO Dünya Mirası Komitesine sunma şansını kaybetmemektedirler.  3.3)  Tehlike Altındaki Dünya Mirası Listesi   UNESCO ‘’Tehlike Altındaki Dünya Mirası Listesi’’ni dünya miraslarının daha iyi şartlarda korunmasını garanti altına alınması için; gerek farkındalık yaratmak ve gerekse teknik, bilimsel ve finansal destek alınmasını kolaylaştırmak için kullanmaktadır. Ülkeler Dünya Mirası Listesi’ndeki varlıklarının, UNESCO ve alt kurumları tarafından yapılan incelemeler ve kendileri tarafından yapılması zorunlu periyodik bilgilendirmelerden çıkan sonuçlar ışığında Tehlike Altındaki Miras Listesine kaydırılabileceğini bilmektedirler. Bu durum birçok ülke tarafından itibar kaybı olarak algılanmaktadır. Buna karşın 2011 Dünya Mirası Komitesinde Endonezya, Dünya Mirası Listesi’ne 2004 yılında giren ‘’Sumatra Yağmur Ormanları-Rainforest Heritage of Sumatra’’yı, farklı ve uluslararası nedenlerle koruyamadığını belirterek, kendisi ülke olarak Komite’den bu yağmur ormanının Tehlike Altındaki Miras Listesine kaydırılmasını talep etmiştir ve Komite tarafından talep yerinde bulunmuştur. Yağmur ormanlarında yaşanan sorunlara dikkat çekmek ve uluslararası kamuoyunun dikkatini toplamak isteyen Endonezya’nın tutumu olumlu karşılık bulmuş be uluslararası yardım için programlar hazırlanmıştır. 2012 itibari ile Toplam 28 ülkeden 35 miras bu listede yer almaktadır. Korumayı sağlamak için yönetsel planlarının veya sistemlerinin olmaması, Evrensel Değeri zedeleyecek yapılaşma veya değişime konu olmaları durumunda Komite, varlıkları Tehlike Altındaki Miras Listesine kaydırmaktadır.    3.4)  Dünya Mirası Listesi’den Çıkarılma   UNESCO Dünya Mirası Komitesi, Dünya Mirası Listesi veya Tehlike Altındaki Dünya Mirası Listesindeki varlıkları ‘’Evrensel Değerleri’’ni yitirmeleri veya ‘’Bütünlük ve Özgünlüklerini’’ koruyamamaları durumlarında Dünya Mirası Listesinden çıkarmaktadır. Dünya Mirası Listesi’nden çıkarılan varlıklara örnek olarak Almanya’dan 2004 yılında Dünya Mirası Listesi’ne alınan ve sadece 2 yıl sonra 2006’da Tehlike Altındaki Miras Listesine kaydırılan Dresden Vadisi verilebilir. Kültürel Peyzaj olarak 2., 3., 4. Ve 5. Kriterler kapsamında Dünya Mirası Listesine alınan vadide Alman Hükümeti’nin planladığı köprünün vadinin sahip olduğu evrensel değere zarar vereceği gerekçesi ile Listeye girdikten sadece 2 sene sonra Tehlike altındaki miras listesine alınmıştır. Almanya’nın köprü projesini değiştirerek uygulamak istemesi üzerine ise varlık 2009 yılında Dünya Mirası Listesinden silinmiştir.   4)  Rakamlarla Süreç                             Aşamalar                                                                         İşlem Tarihi MUHTEMEL EN KISA SÜREÇ Tentative Liste Hazırlığı 3-5 ay                          Örneğin  2010 ikinci yarısı Tentative List Dosyasının Komiteye Teslimi Yıl X                             Örneğin: 2011 Ocak Adaylık Dosyası Hazırlıkları (Min. 1 Yıl)   Adaylık Dosyasının Komiteye Teslimi X+1. Yıl                                         2012 Ocak ICOMOS /IUCN incelemeleri (1,5 yıl)   Komitenin Olumlu Kararı X+2,5. Yıl                                       2013 Haziran ERTELEME HALİNDE Komite’nin erteleme kararı vermesi durumunda Dosyanın tekrar ele alınması (1 Yıl) X+3,5. Yıl                                       2014 Haziran Komite’nin tekrar erteleme kararı vermesi durumunda Dosyanın tekrar ele alınması (1 Yıl) X+4,5. Yıl                                       2015 Haziran